Onderhoud aan hydraulische installaties

Veilig werken is ook een kwestie van bewustzijn

Het veilig uitvoeren van onderhoud aan hydraulische installaties is een vak apart. Het gaat hier immers om installaties waar drukken en temperaturen hoog kunnen oplopen en waar de olie zelf milieu- en gezondheidsproblemen kan opleveren wanneer die weglekt. Adviseur ir. Peter Albers van ingenieursbureau Albers vertelt over de specifieke gevaren en de maatregelen die nodig zijn om ongelukken en letsel te voorkomen.

Hoge krachtdichtheid

Hydraulische installaties worden om verschillende redenen steeds vaker vervangen door elektrische varianten, maar alleen wanneer dit mogelijk is. De toepassingen die om een écht hoge krachtdichtheid vragen, komen veelal automatisch terecht bij een hydraulische aandrijving.

Een hydraulische installatie bestaat in de basis uit:

• de pompgroep (inclusief reservoir en eventueel een accumulator),
• de motorgroep (inclusief hydraulische cilinders),
• de conditioneringsgroep (waartoe de filters behoren maar ook koelers en verwarmers),
• de besturingsgroep (kleppen en elektronica),
• de olie zelf.

Deze verschillende onderdelen staan met elkaar in verbinding door het nodige leidingwerk, inclusief koppelingen en afdichtingen.

Veilig onderhoud

Vrijwel alle onderdelen van een hydraulische installatie hebben onderhoud nodig. Bewegende delen zoals cilinderstangen en afdichtingen zullen slijten. Hetzelfde geldt voor de slangen en koppelingen die mechanisch worden belast door externe factoren of fluctuerende drukken. Daarnaast kan de hydraulische olie vervuilen door slijtage of externe invloeden en zullen filters regelmatig moeten worden vervangen wanneer zij vol zitten met vuildeeltjes.

Peter Albers: "Onderhoud uitvoeren aan een hydraulische installatie vergt kennis en ervaring. Kennis van de diverse componenten en hun onderlinge samenwerking, de wijze van montage en demontage en natuurlijk het herkennen van de onderhoudsbehoefte. Daarbij staat veiligheid op de eerste plaats. Juist omdat hydraulische installaties in veel gevallen grote krachten opwekken en daarvoor hoge drukken inzetten, is de kans op letsel of schade groter dan bij installaties waar het krachtenspel minder spannend is."

Hoge druk

Een van de belangrijkste gevaren van werken aan een hydraulische installatie is het vrijkomen van olie onder hoge druk. Een zeer dun straaltje kan daarbij de huid doorboren en in het lichaam terechtkomen: het zogenaamde 'hydraulisch hoge druk injectieletsel'.

Dit is onder meer gevaarlijk omdat het in eerste instantie niet ernstig lijkt en alleen zichtbaar is als een klein rood puntje in de huid. De lichaamsvreemde vloeistof zal echter binnen afzienbare tijd open wonden veroorzaken die moeilijk te genezen zijn. Een doktersbehandeling is in dit soort gevallen altijd – en op korte termijn – noodzakelijk.

Door de hoge druk bestaat tevens de kans dat slangen losschieten en daarbij ook verwondingen of schade veroorzaken.

Albers: "Veilig onderhoud uitvoeren, betekent dus onder meer het drukloos maken van de installatie indien mogelijk en bovendien goed op de hoogte zijn hoe bijvoorbeeld slangen of koppelingen moeten worden gedemonteerd en gemonteerd. Daarvoor zijn er goede procedures nodig die nauwkeurig moeten worden gevolgd, zodat er na montage geen lekkage optreedt of slangen kunnen losraken. Vaak is de volgorde van handelingen ook belangrijk om ongelukken te voorkomen."

"Wat dat betreft, is een van de hoofdadviezen: zorg dat je een onderhoudsplan hebt", vervolgt hij. "Enerzijds om op het juiste moment het juiste onderhoud uit te voeren, waarbij je ook te maken hebt met normen die stellen dat het noodzakelijk is om bijvoorbeeld hydrauliekslangen iedere zes maanden te vervangen. Anderzijds is dit plan te koppelen aan de procedures en werkvolgordes die de onderhoudsmedewerker nauwkeurig moet volgen om veilig onderhoud te kunnen uitvoeren."

Olie als systeemcomponent

Veilig onderhoud heeft ook betrekking op de omgeving en betekent dus ook het voorkomen dat er olie in het milieu terechtkomt. Enerzijds kan dit gebeuren tijdens het onderhoud bij demontage van componenten, maar het kan ook optreden als gevolg van foutief onderhoud. Bijvoorbeeld wanneer componenten niet goed worden gemonteerd en er lekkage optreedt.

Albers: "Vergeet ook niet dat een lekkage betekent dat het systeem ergens 'open' is, waardoor eventueel ook vervuiling naar binnen kan komen. Wanneer de hoeveelheid beperkt blijft, kunnen de diverse filters het probleem wel afhandelen. Maar uiteindelijk zal het leiden tot een onnauwkeurig, inefficiënt en uiteindelijk falend systeem."

Jonge generatie

Juist omdat hydrauliek steeds vaker wordt vervangen door elektrische aandrijvingen, zijn er steeds minder mensen die goed weten hoe zij onderhoud moeten uitvoeren. Ook de technische opleidingen op zowel MBO- als HBO-niveau besteden hoegenaamd geen aandacht aan hydrauliek, laat staan het uitvoeren van onderhoud.

Albers: "Kijk je naar de petrochemische sector, dan gelden daar strenge eisen voor mensen die aan de installaties werken. Daar weten onderhoudsmedewerkers precies wat ze wel mogen en niet moeten doen. Ook grote bedrijven hebben het onderhoud prima op orde. Kom je daarbuiten, dan geldt vooral de arbeidsomstandighedenwet die weliswaar aangeeft dat je veilig moet werken, maar niet 'hoe'."

Onlinetraining

Om juist aan deze generatie de benodigde kennis over te dragen, heeft Albers vanuit zijn eigen ingenieursbureau een onlinetraining ontwikkeld waarin veilig onderhoud uitvoeren aan hydraulische installaties centraal staat. Het is een van de vele blokken die hij aanbiedt en die ieder een ander aspect van 'hydrauliek' behandelen.

"Vooral jongeren zien voordelen in onlinetrainingen"

Er is specifiek gekozen voor deze online vorm van training, omdat het eenvoudig toegankelijk is, mensen de training kunnen volgen wanneer het hen uitkomt en bovendien alle mogelijkheden biedt om zo vaak terug te kijken als de cursist wil. Wanneer die meent dat hij voldoende kennis heeft, kan hij eenmalig het bijhorende examen maken. Indien dit met voldoende resultaat wordt afgerond, volgt er een certificaat.

Albers: "De praktijk leert inmiddels dat onlinetraingingen belangrijke voordelen bieden voor vooral jongeren. Het maakt de drempel om zich de kennis eigen te maken kleiner. In de twee uur durende training vertel ik over voorzorgsmaatregelen, de do’s en de don'ts en over correctief, preventief en voorspellend onderhoud aan de meest belangrijke componenten van een hydraulisch systeem. Na de training ben je nog geen 'master', maar weet je wel over alle belangrijke aandachtspunten en ben je je vooral meer bewust van de potentiële gevaren."

CETOP
CETOP is de afkorting voor Comité Européen des Transmissions Oléohydrauliques et Pneumatiques. Sinds de oprichting in 1962 vertegenwoordigt deze onafhankelijke commissie 18 nationale brancheverenigingen op het gebied van hydraulische en pneumatische aandrijvingen. In Nederland is dit FEDA. CETOP ontwikkelt ook opleidingsprogramma’s op drie niveaus en certificeert trainingen van derden volgens hun kwaliteitsstandaard.
Tevens kan elke cursist die het bijhorend online-examen met goed gevolg aflegt deze koppelen aan het IndustryID dat onlangs werd gelanceerd door FEDA. Dit platform registreert – na aanmelding – alle erkende opleidingen en trainingen van een specifieke persoon, waarmee die een online overzicht kan tonen van zijn of haar skills en kennis.

Praktische tips

Aansprekend in de onlinetraining zijn de vele praktische tips. "Soms liggen ze erg voor de hand", weet Albers. "Werk bijvoorbeeld nooit onder een kiepinstallatie. Een open deur, maar het aantal YouTube-filmpjes waarop juist deze situatie te zien is, toont aan dat niet iedereen hiervan op de hoogte is."

"Voorts vertel ik over relatief eenvoudige signalen die kunnen aangeven dat er mogelijk iets mis is. De temperatuur van de olie in leidingen en de buffertank bijvoorbeeld zegt veel over de efficiëntie van een systeem. Een stijging van de lekolietemperatuur in combinatie met een verhoogd geluidsniveau kan duiden op een kapotte pomp, terwijl een toenemende drukval over het filter aangeeft dat het tijd wordt om dit te vervangen."

"Het is een samenspel van de menselijke zintuigen in combinatie met de technische middelen om te meten en te monitoren die leiden tot een goed en efficiënt onderhoud. In de training heb ik verder de volgorde aangehouden die CETOP ook hanteert, waarmee deze cursus alle aspecten behandelt die al eerder en door de jaren heen zijn vastgesteld."

Meer informatie over de training 'Veilig uitvoeren van onderhoud aan hydraulische installaties' en ook andere trainingen, is te vinden op www.hydrauliektraining.nl.